ابوزید اباد

 ابوزید اباد پایتخت گویش های کهن ایران :

بخش کویرات به مرکزیت شهر ابوزیداباد در جنوب شهرستان اران و بیدگل و کاشان و در جنوب پارک ملی کویر در ارتفاع 950 متری از سطح دریا واقع شده است . گذر نوار ریگ بلند با جاذبه های خاص طبیعی در شمال و استقرار رشته کوه یخاب در شمال شرق ان سبب پیدایش دو اقلیم کاملا متفاوت گردیده است . ابوزید اباد بر گرفته از نام ابوزید از کاشی سازان شهیر قرن هفتم هجری است که اثار با ارزش ان زینت بخش حرم جضرت امام رضا ( ع ) وحضرت معصومه ( س ) می باشد . در گویش محلی به ان بیذوی می گویند که حکایت از رونق کشت انگور در ازمنه های گذشته در این دیار دارد . گویش مردم بخش کویرات ریشه در زبان پهلوی اشکانی دارد که به زبان راجی معروف است .

بقعه امامزاده عبدالله ( ع ) :

این بنای ارزشمند که در محله تو ده ابوزید اباد قرار دارد دارای گنبد و گلدسته و شبستانی زیبا با صحنی مستطیل شکل که اطاق ان با طرح های معماری سنتی, قاب و غرفه بندی شده است . این بقعه مزین  به سقف سنتی و کاربندی شده و ائینه کاری بسیار زیبا و دو ضریح نقره کاری که یکی بر  روی مزار امامزاده عبد االله ابن علی ( ع ) و دیگری بر روی تربت اسحاق ومحمد از نوادگان موسی ابن جعفر(ع) می باشد که مراسم عبادی و سیاسی نماز جمعه شهر ابوزید اباد نیز در این مکان برگزار می گردد .  

مجموعه خواجه :

 این مجموعه تاریخی که شامل مسجد , اب انبار ,حمام مردانه, حمام زنانه, تیون ,انبار سوخت رخت شوی خانه می باشد در زمینی به مساحت 720 متر مربع و در نزدیکی کاروانسرای شاه عباسی ابوزید اباد در محله توده واقع شده است .  نام این بنا از خواجه زین الدین از متولیان و خیرین که بانی ساخت و وقف کننده این مجموعه بوده گرفته شده است واب از قنات ابوزید اباد که از میان این مجموعه عبور می کرده استفاده می شده است .

بقعه سلطان صالح :

در روستای کاغذی بنای بقعه امامزاده صالح که قدمت ان به دوران صفویه باز می گردد قرار دارد که داری طرحی زیبا و تزیینات معماری سنتی و گنبدی شکل می باشد که سالانه تعداد زیادی از گردشگران و زائران از سراسر ایران در مسیر تردد یه زیارت اقا علی عباس (ع ) به پاپوس حضرتش مشرف می شوند .  

   زیارتگاه شاهزاده حسین یزدلان :

زیارت شاهزاده حسین و قدمگاه حضرت خضر نبی(ع) در روستای یزدلان که دارای معماری بسیار زیبا و یکی از زیباترین اماکن زیارتی و سیاحتی حاشیه کویر با گنبدی مخروطی شکل و نقاشی های بسیار زیبا می باشد که قدمت این بنا به دوره سلجوقی باز می گردد . که وجود اتشکده و محوطه باستانی در نزدیکی این امامزاده نشان از قدمت و جایگاه مذهبی این مکان از قدیم الایام می باشد .  

  کاروانسرای حسین اباد ( محله پایین ) :

این کاروانسرا در ضلع شمالی روستای حسین اباد از توابع شهرستان ابوزیداباد در بخش کویرات شهرستان اران و بیدگل می باشد . با توجه به شیوه پوشش ها و تشابهات بنا با قلعه های خشتی دوران قاجار سطح شهرستان اران و بیدگل و کاشان بنا از مستحدثات دوران قاجاریه است . قلعه با شکل هندسی مستطیل شکل که ورودی اصلی ان به سمت جنوب واقع شده است در منتهی الیه روستای حسین اباد واقع در شمال روستا قرار دارد . این بنا که تماما جرزها و پوشش ها و حتی کرسی چینی های ان با خشت خام بنا شده است دارای وسعت 60 در 60 متر می باشدکه در سه ضلع شمالی – جنوبی و غربی دارای مستحدثات و حجره های است که محوطه مستطیل شکل میانه قلعه را در بر می گیرد .    

   نوار بند ریگ :

کویر, تمام زیبای های یک طبیعت بکر و خالص را در خود جای داده است . این بیابان ها به شکل نواری از تپه های ماسه ای به طول 90 کیلومتر و عرض 5/15کیلومتر که از شمال غرب شهرستان اران و بیدگل به سمت جنوب شرق کشیده شده است که به نوار ریگ بلند معروف است . تپه های مرتفع ماسه ای که در اصطلاح بومی به ان بند ریگ می گویند همواره از مکان های محبوب گردشگران داخلی و خارجی است . از جمله گیاهان کویرمی توان از اویشن, شنان اسکنبیل, درختچه تاغ , باریجه ,درختچه گز , خار شتر , سنبل الطیب , شور بیابانی ,کنگر صحرایی ,مریم گلی و ... نام برد . کویر بخش کویرات زیستگاه جانوران از قبیل زاغ بور یا زاغ ایرانی , یوزپلنگ ,کاراکال , عقاب , قرقی , جغد , اهوبره ,کبک , تیهو ,گرگ ,کفتار ,روباه ,شغال ,گربه شنی , بزمجه, مار, مارمولک ,خرگوش ,جوجه تیغی و ... می باشد .

فسیل اباد :

یکی از زیباترین نقاط کویری ایران و بهشت دیرینه شناسان محسوب می شود تپه های شنی مملو از فسیل و سنگواره جلوه زیبایی به این منطقه بخشیده است . محدوده مرکزی ایران زمانی بستر دریای عظیمی به نام تتیس بوده و به تبع ان زیست گونه های گیاهی و جانوری دریایی در ان وجود داشته است که پس از تغییرات اب و هوایی و شروع دوران های کم بارش, پس روی این دریای بزرگ شکل گرفته که بقایای ان در حال حاضر دریاچه ی شور نمک اران و بیدگل می باشد . اثبات وجود این دریا امروزه از طریق سنگواره ها و فسیلها می باشد . محوطه ی فسیل اباد به عنوان مرکز اصلی انباشت فسیلها در ارتفاعات کوه های یخاب قرار دارد .

  صنایع دستی :

 ذوق هنری توام با همت و قناعت این مردمان را می توان در خلق گل و بوته های فرش های نفیسی دید که این خطه را با فرش عجین ساخته است . مردمان کویرات از دیرباز به قالی بافی , چادر شب بافی , گلیم بافی , شال بافی , خورجین بافی و.... مشغول بوده اند به نحوی که بسیاری از هنرهای ماندگارشان به مناطق دیگر ارسال می شده است . در این بین قالی بافی در بین زنان ابوزید ایاد جایگاه مهمی دارد و تقریبا در تمامی خانه های ابوزید اباد دارهای قالی وجود دارد .

کاروا نسرای شاه عباسی :

یکی ازمهمترین بناهای شهر ابوزید اباد کاروانسرای شاه عباسی می باشد . این کاروانسرا یکی از 999 کاروانسرایی است که به دستور شاه عباس صفوی در ایران ساخته شد . این کاروانسرا با بنایی چهار ایوانی ( چهار ایوان در چهار جهت اصلی ) و برج و باروی اجری زیبا و دو حیاط خلوت در گوشه های هشتی ورودی ساخته شده که علاوه بر ان دارای صحن اصلی و حجرات (اتاقهای کوچک ) اطراف ان می باشد . مصالح به کار رفته در ساخت این بنای ارزشمند اجر و ختایی با ملات ساروج می باشد . ورودی بنا درب چوبی بزرگی است که در ضلع غربی بنا وجود دارد . در چهار گوشه بنا دالان هایی به منظور نگهداری اسب و شتر تحت عنوان بار انداز قرار دارد . در فضای حیاط و داخل دالانها محل هایی برای بستن احشام وجود دارد . در چهار طرف کاروانسرا اتاقهایی برای استراحت کاروانیان ساخته شده است . این بنای زیبا کاملا مطابق با اب و هوای کویر ساخته شده به نحوی که فضای داخلی اتاق در تابستان های گرم منطقه خشک و در زمستان ها نسبتا از فضای بیرون گرمتر می باشد . کاروانسراها  در دوران رونق تجارت در ایران در مسیر راه های ارتباطی به منظور استراحت کاروانیان ساخته می شد که ضمن استراحت در ان شبها می توانستند از دست راهزنان در امان باشند . این بنای ارزشمند به شماره 2371 در فهرست اثار ملی کشور به ثبت رسیده است .

قلعه کرشاهی ابوزید اباد :

این قلعه با استحکامات مهم دفاعی و به عنوان یکی از بزرگترین سازه های خشتی و گلی کشور با وسعت 7000 متر مربع در 22 کیلومتری شمال شرق شهر ابوزید اباد واقع شده است . قلعه دارای دو جداره ی بیرونی و داخلی با برج های جدا گانه می باشد که فضای بین انها توسط خندقی به عرض 4متر از هم منفک گردیده است . این خندق در زمان کاربری توسط اب چشمه مجاور پر می شده است . این قلعه به شماره 5891 در فهرست اثار ملی کشور به ثبت رسیده است . قلعه دارای پلان مستطیل شکل و در چهار گوشه ان چهار برج خشتی که از نمای بیرونی دارای تزیینات خشتی بسیار زیبایی است ساخته شده است . ارتفاع برج ها به جز یکی از انها 9 متر و ارتفاع برج وسطی و اصلی حدود 12متر است . در موازات حصار داخلی در فاصله 7 متری ان باروی دیگری وجود دارد که در فاصله انها یک خندق عمیق حفر شده است  ابعاد قلعه 70 در 85 متر است . مدخل ورودی قلعه در ضلع جنوبی قرار دارد . این قلعه دارای دو حیاط می باشد . در حیاط مرکزی یک حوض 80 مترمربعی و در حیاط غلامان یک حوض 30 متر مربعی است که محل تامین اب انها بوده است . این قلعه سالهای طولانی یکی از پایگاه های مهم نظامی نایب حسین کاشی ( یاغی معروف اواخر عصر قاجار ) بوده است .

باغ فین کاشان

باغ فین کاشان:

 از این جهت باید مورد توجه قرار گیرد که نمونه قابل تحسین از باغ های ایرانی در ان جمع شده است این باغ نماینده سلسله از تضاد های برجسته بین زمین های لم یزرع خارج باغ و سرسبزی و خرمی وشادابی داخل ان می باشد.طرح باغ فین طرح قالیهای ایرانی را به خاطرشخص می اورد زیرا کلیه عوامل یعنی نهرهای متعدد ,درختان میوه ,گل ها و کوشکها در وسط هر دو دیده می شود . یکی از مهمترین وجه تمایز باغ فین و سایر باغ های ایرانی نحوه ابرسانی ان است .ظرافت و مهارت در این سیستم به گونه ای است که بدون استفاده از هیچ نیروی خاصی وتنها با استفاده از اختلاف ارتفاع سطح ده ها فواره اب با جهش یکسان در طول شبانه روز در جوی ها فوران داشته و هیچ گونه افت فشاری در ان دیده نمی شود .در این سیستم با استفاده از لوله های تنبوشه سفالی به فواصل مساوی و معین فواره ها را تعبیه و اب را در محورهای عمود بر هم دور تا دور بنا به گردش در می اورده اند .طراحی این سیستم را به غیاث الدین جمشید کاشانی یا شیخ بهائی نسبت می دهند.یکی دیگر از وجوه تمایز باغ با سایر باغ های ایرانی نوعدرختان کشت شده در ان است درختان کهنسالی که مخصوص این منطقه می باشند و در جای دیگر از این درختان استفاده نمی شود (درختان سرو فینی ). معماری کوشک وسط این باغ با معماری بعضی از کوشکهای دیگر متفاوت است نقشه هایی که کلا در مورد کوشک ها به کار گرفته میشود چهار گوش یا هشت گوش است که در کوشک ها یا عمارت وسط باغ دارای پلان چهارگوش است . این باغ به لحاظ نحوه ابرسانی نوع درختان و چشمه جوشان سلیمانیه, قابل مقایسه با هیچکدام از باغ ها نیست و باید گفت تنها باغ تاریخی سنتی ایران است که با قدمت بیش از 400 سال تاکنون زنده و پابرجا است . از دیگر وجوه تمایز باغ وقایع سیاسی و اجتماعی بزرگی است که در ان به وقوع پیوسته است :کشته شدن امیرکبیرو غسل در شتر گلوی صفویه ,کشته شدن اقا خضرای نهاوندی به دستور شاه عباس  و تاج گزاری شاه اسماعیل اول و شاه عباس دوم صفوی .

1. عمارت سردرو و برج و بارو :باغ فین با مساحت 23700 متر مربع دارای حصار و برج و باروی محکمی است که از زمان احداث(صفوی ) تا کنون پا برجاست .ورودی اصلی باغ دارای عمارت سردر بزرگی است که متناسب با وسعت باغ دارای شکوه وجلال خاصی است که در منتها علیه شمال باغ و در راستا و انتهای خیابان باغ فین واقع گردیده است در باغ ها طراحی ماهرانه و متناسب بوده اند مانند مدارس که دارای فضاهای مانند جلو خان, پیش طاق ,در گاه و دالان بوده است با عبور از درب به فضای هشتی با سقف اجری و تزیینات کاشی وارد می شویم بنای اصلی عمارت ورودی در عصر صفویه ساخته شده است لکن به مرور زمان در عهد قاجاریه حکمرانی احتشام سلطنه تغییرات اساسی در ان صورت گرفته است به طور کلی بنای سردر با پایه های از اجر با بر روی پی  مستحکمی از قلوه سنگ و ملات ماسه و اهک قرار گرفته مشتمل بر دو طبقه فوقانی و تحتانی است که طبقه اول انرا هشتی ورودی, اتاق های جانبی و دالان ورودی به باغو طبقه دوم انرا بالا خانه بزرگ و زیبایی تشکیل می دهد که با دربهای مشبک عالی تزیین یافته است . دیوارهای جنوبی شرقی ,غربی و شمالی باغ از کف تا ارتفاع 2 متر با سنگ کرسی چینی شده وروی ان تا ارتفاع 4 تا 6 متر با گل ساخته شده است در انتهای دو طرف دیوار جنوبی 2 برج و بطور کلی به چهار طرف در مجموع هفت برج متصل است

2. شتر گلوی شاه عباس (صفوی):عمارت کوشک که بنایی برونگرا بوده عموما در وسط یا بخشی از بالای باغ قرار دارد که پیرامون ان فضایی باز و سبز معمولا دارای چهار نما طراحی شده است . در باغ فین شتر گلوی شاه عباسی در لابلای درختان کهنسال در خیابان روبری ان قرار دارد که قدمتش از بناهای دیگر باغ بیشتر است و دسترسی به ان از 4 طرف امکان پذیراست. این بنا بعنوان مرکز محورهای اصلی باغ از جنوب با : بنای خلوت کریمخانی و اتاق شاه نشین .از شمال با: بنای سردر ورودی .از مشرق با :بنای کتابخانه و حمام و از غرب با :موزه ارتباط دارد.  بر روی این بنا که از خشت و اجر ساخته شده عمارت کلاه فرنگی قرار داشته که دروسط و برروی بام شتر گلو ساخته شده بود و دیگر اثری از ان نیست . باید گفت احتمالا در زلزله سال(1192 ه.ق )بکلی تخریب شده است و بنظر می رسد در دوان قاجار با ترکیب و مصالح جدید تجدید بنا شده است . سرانجام این کلاه فرنگی به دست یاغیان محلی بکلی تخریب شده و تاکنون بازسازی نگردیده است . زیبایی این بنا علاوه بر وجود نهر و حوض اب تزیینات و نقاشیهای ان است (اب و رنگ دوره صفوی )که مجالس نقاشی شده شامل دورنگار شکارگاه , تصاویری از شاهزادگان و ازاره های مرمری می باشد این صفه در زمان ساخت دارای 4 طبقه بوده است  

3. شتر گلوی فتحعلی شاه (قاجاریه)

فتحعلی شاه به دلیل وابستگی به باغ فین به حاج حسن خان صدراعظم (سرپرست حوزه حکمرانی کاشان ) دستور داد که باغ فین را به بهترین وجه تعمیر و تزیین کند. در این راستا علاوه بر تمامی کف و ازاره و نماسازی کف ودیوارها و اطراف عمارت ها و خیابان های باغ و حمام بزرگ و کوچک .صفه نو بنیادی بنام شتر گلو در سمت جنوب غربی باغ احداث کرد که به شکل چهار طاقی  و صفه سرپوشیده و شاه نشین دارای حوض خانه ای است که از هر طرف ان اب سرازیر و بوسیله جدول های کاشیکاری شده به اطراف باغ هدایت می شود . اصل بنا که از خشت واجر ساخته شده بر روی ستون های قطور خشتی احداث شده که پی انرا با قلوه سنگ و ماسه و اهک و ساروج پر کرده اند.در بالای بام ان بادگیری جهت خنک نمودن هوای حوض خانه ساخته شده است .علاوه بر طاق نماها و طاقچه های کوچک و بزرگ قرینه در بنا نقاشی و کتیبه های زیبا سقف و بدنه انرا پوشانده است. پایه های قطور و استفاده از قوس های پنج و هفت و تخت بنا را از خطر نابودی رها نیده است .

4. حمام سلطنتی (حمام بزرگ باغ)

در زمان صفویه ساخته شده است و دارای ساختمان و معماری جالبی است .این حمام همزمان با احداث بنای اولیه باغ  در عهد شاه عباس ساخته شده است .از درگاه بوسیله 4 پله به اولین صفه رختکن می رسیم که دارای سکویی به ارتفاع 5 متر است .صحن اصلی گرمابهبه طول 4*7 متر استو سقف گنبدی و اجری ان روی چهار ستون مرمر هشت گوش زیبا و خوش تراش بنا شده است .در صحن حمام خزینه اب گرم در جبهه مقابل درگاه ورودی صحن و دو صفحه کوچک در دو طرف ان برای خلوت حمام ساخته اند در طرف دیگر صحن بررگ حمام حوض مستطیلی 5* 6متراز اب سرد و بعلاوه حوض دیگر برای اب گرم و ملایم در میان ستون ها احداث گردیده است.

5. حمام خدمه(حمام کوچک باغ)کمیپایین تر از ساختمان حمام بزرگ در دیواره های داخلی باغ فرورفتگی دیگری که ورودی حمام است به چشم می خورد . بعد از هشتی کوچک که دارای سقف کوتاه است به دالانی میرسیم که به سربینه ختم می شود .سربینه حمام به شکل8 ضلعی غیر منتظم است که پوشش ان گنبدی و در وسط سقف نور گیری مدور دارد .در مجاورت دیواره ها سکوهایی برای نشستن و قرار دادن وسایل ساخته  شده است .علاوه بر خزینه در گوشه ای از گرم خانه حوض کوچک مرمرینی جهت دسترسی به اب ولرم و شست و شوی بدن قرار دارد (محل قتل امیر کبیر)

از نکات مورد اهمییت در حمام ابرسانی و حرکت اب در حمام است که چگونه اب تمیز را در جوار دیوارها مسیر داده اند تا به فضای مورد نظر برسد. در بعضی از مسیر ها به حجم های نظیر یک طاقچه گود می رسد که ان نیز در مسیر ضخامت دیوار تعبیه شده که مقداری اب در فضاها جمع شده که می توان از ان استفاده کرد.

6. اتاق شاه نشین و خلوت کریمخانیدرراستای ساختمان صفه شتر گلوی فتحعلی شاه یکسری اتاق متصل به هم ساخته شده است که در وسط ان و در مقابل حوض جوش اتاق بزرگی با رسمی بندی ها و یزدی بندی ها نقاشی شده و طاق نماها و طاقچه های قرینه بنا گردیده که به اتاق شاه نشین معروف است در همین اتاق و بنای مجاور ان بود که امیرکبیر به مدت 40 روز در ان زندانی گردید .در مقابل همین بنای شتر گلوی صفوی و حوض جوش و در همین بخش از باغ یک سری بنا وجود دارد که همگی بنام خلوت کریمخانی معروف است عمارت اندرونی و خلوت کریمخانی که به دستور کریم خانه زند ساخته شده شامل یک حیاط مرکزی کوچک است که از چهار طرف اتاق ها و ایوانهای تو در تو ان را فرا گرفته است و دارای یک در جداگانه که ساکنان ان به راحتی و دور از چشم افراد نامحرم که به مناسبتهای حرفه ای و برای دیدن صاحبخانه به باغ رفت و امد داشتند بتوانند زندگی کنند.