موزه های کاشان و مردمانش

موزه های کاشان :

موزه مردم شناسی تاج :

در مرداد ماه سال 1386 خانه متروکه و مخروبه اما مملو از صفا و سادگی که سالهای متوالی خالی از سکنه بود توسط معمار مرمت خانه های تاریخی کاشان سید اکبر حلی خریداری شد. مرمت و بازسازی ان تا اسفند ماه 1384 به طول انجامید و در تاریخ 25 اسفند ماه همان سال فضایی مناسب برای گفتگو و تبادل نظر و همدلی و هماهنگی بیشتر بین هنرمندان کاشان طی مراسمی با حضور جمعی از هنرمندان و هنر دوستان کاشان تحت عنوان موزه مردم شناسی فرهنگ و تمدن مردمان قدیم این دیار و چگونگی زندگییک خانواده کاشانی در دوران قاجاریه با امکانات و وسایل زندگی ان زمان موزه مردم شناسی در گودال باغچه این خانه دایر شد . در این موره اتاق پنج دری مادر بزگ با چیدان ظروف و وسایل زندگی ان زمان شاخص ترین قسمت موزه را تشکیل داده است . در موزه مردم شناسی خانه هنرمندان شرخ حال مدیران شهری از قدیم تا بحال به عنوان قشر شاخص و خدمتگذار مردم کاشان به تفکیک از بدو تاسیس ادارات ذیربط تاکنون برای بازدید میهمانان داخلی و خارجی به نمایش گذاشته شده است .

موزه منوچهر شیبانی:

یکی از دو موزه خصوصی شهر کاشان موزه منوچهر شیبانی شاعر و نقاش کاشانی است که در اردیبهشت امسال درهای خودش را به روی علاقمندان گشوده است  . این موزه در خانه تاریخی کاج بنا شده است و در ان مجموعه از نقاشی های این هنرمند را می توان دید .  همچنین وجود کتابخانه کودک در این محل و البته گالری اثار هنری جذابیت این موزه را دوچندان کرده است . برخی از هنرمندان نامی کشور همچون استاد پرویز تناولی که جزو دوستان دکتر شیبانی بودند و همچنین بهرام دبیری نقاش معاصر تعدادی از اثار نقاشی خود را به این موزه هدیه کردهاند که در بخشی جدا گانه در این موزه به نمایش گذاشته شده است .  

موزه نساجی باکوچی :

خانه تاریخی باکوچی مربوط به دوره قاجاریه و در محله سلطان امیر احمد کاشان واقع شده و به شماره 2276 به ثبت ملی رسیده است . قرار بوده در این موزه با بهر گیری از فناوری جدید و سیستم های صوتی تصویری از جمله نمایش فیلم موزه ها از حالت شی محور خارج شده شود . 

موزه عروسک :

 اولین موزه تخصص اسباب بازی و عروسک ایران در خانه ای تاریخی منصوب به جعفر علامه فیضی شاعر و روحانی اواخر قاجار راه اندازی شده است موزه در بافت تاریخی کاشان روبه روی خانه طباطبایی ها داخل کوچه علامه قرار گرفته . در بخش عروسک های موزه سه مجموعه قدیمی عروسک خیمه شب بازی از حدود 150 سال پیش تا 80 سال پیش عروسک های محلی ایران از اغلب فرهنک های ایران خراسان, گیلان, ترکمن , بوشهر, مازندران, ایلام, قشقایی .. و نمونه هایی از عروسک های ملل دیده می شود . در این موزه علاوه بر بازدید از سالن عروسک ها نمایش خیمه شب بازی به همان شکل سنتی اش اجرا می شود . همچنین کارگاهی وجود دارد که بازدید کنندگان به همراه مربی کارگاه روش ساخت یک عروسک محلی ایران به نام خاله نخودی را فرا می گیرند .

همه مردان موزه کاشان :

الهیار صالح :

او در 27 اردیبهشت سال 1276 در اران و بیدگل بدنیا امد . پدرش مبصر الملک نایب الحکومه اران و بیدگل و نوش اباد بود پس از اتمام تحصیلات مقدماتی برای ادامه تحصیل به کالج امرکایی ها رفت . او در جوانی مترجم سفارت امریکا در تهران بود . در این منصب با احمد شاه ملاقات نمود و نقش کوچکی در تصویب نشدن قرا داد 1919 ایفا نمود .داور او را به عدلیه و سپس مالیه برد . صالح در ابتدا در کسوت عضوی ساده به حزب ایران پیوست و بعدها رهبری این حزب را در دست گرقت . صالح در سال 1328 به جبهه ملی پیوست و در انتخابات مجلس شانزدهم ار طرف مردم کاشان به نمایندگی انتخاب شد و از جمله یاران و همکاران نذدیک مصدق شد. او در سالهای اخر عمر را به دور از فعالیت جدی سیاسی سپری کرد و در سال 1350 در ایران درگذشت .

 حسنعلی معاون الدوله غفاری :

حسنعلی غفاری قرزند محمد ابراهیم غفاری ملقب به معاون الدوله و نوه میرزا ابوطالب فرخ خان غفاریکاشی امین الدوله در سال 1267 ش در تهران متولد شد . برای ادامه تحصیل در رشته حقوق با برلین و وین رفت و بعد از اتمتم تحصیلات خود وارد وزارت امور خارجه شد . او مراحل ترقی را سریع طی نمود و در کشورهای ایتالیا و روسیه دبیر دوم و اول شد . غفاری بعد از مدتی ریاست کار گزینی وزارت امور خارجه شد و سرانجام در دی ماه 1305 ه.ش به راست تشریفات منصوب گردید و تا معونت و کفالت وزارتخانه ارتقاء یافت . غفاری مدتی هم وزیر مختار ایران در بروکسل بود . او در اواخر عمر خود اسناد و مدارک خانوادگی خود را به دانشگاه تهران هدیه کرد . او د سن 88 سالگی در تهران درگذشت .

محمد تقی مصطفوی :

باستان شناس و نویسنده و مترجم ایرانی تحصیلات ابتدایی خود را در تهران در دبستان انتصاریه و دوره متوسطه را در دبیرستان ثروت و دارالفنون به پایان رساند . ابتدا در رشته حقق تحصیل کرد خدمت خود را در وزارت معارف ر اداره تحقیقات اغاز نمود و به رشته باستان شناسی متمایل شد و دراین رشته تخصص یافت . از مهر 1310 تا ابان 1337 در اداره عتیقات سابق که بعدها عنوان ان به اداره کل باستان شناسی تغییر یافت مشغول به کار شد . محمد تقی مصطفوی نزدیک به پنجاه سال به زندگی خود را در باستان شناسی ایران گذرانید و بسیاری از بناهای باستانی را از نزدیک مورد بررسی قرار دارد . در کاوش های باستان شناسی در تخت جمشید و بازسازی ان نقش عمده داشت و با باستان شناسی همچون اریک اشمیت, جورج کامرون , ارتور پوپ و گیرشمن همکار بود او در سال 1359 درگذشت .

ابراهیم خان غفاری :

 پسر فرخ خان امین الدوله در 1276 ه .ق در تهران زاده شد . محمد ابراهیم خان در سال 1288 ق پس از مرگ پدر در حالی که دوازده ساله بود به سمت پیشخدمت افتخاری ناصر الین شاه قاجار برگزیده شد . او از کارگزاران بلند مرتیه دربار ناصر الدین شاه بود . به ماموریت های متعدد خارج کشور اعزام شد و از جمله وزیر مختار ایران در بالکان و سفیر ایران در ایتالیا بود در کابینه های پس از انقلاب مشروطیت وزیر امور خارجه , وزیر پست و تلگراف بود . محمد ابراهیم خان معاون الدوله در ماه صفر سال 1336 در شصت سالگی در تهران درگذشت و سبب ان که از مریدان سلطان علی گنابادی بود . در مقبره طاووس العرفا در صحن امامزاده حمزه در شهر ری مدفون شد .

حسن نراقی :

 فرزند میرزا محمد حسین در 24 دی 1273 ش . درکاشان هم زمان با ترور ناصرالدین شاه پا به عرصه حیات نهاد . نراقی تحصیلات مقدماتی را در مدرسه علمیه کاشان گذراند و سپس علوم جدید و زبان فرانسه را درکاشان و تهران تحصیل کرد . او علاوه بر کوشش در گسترش فرهنگو بهداشت و اموزش و پرورش شهر در حفظ اثار باستانی کل منطقه و سعی در حراست انها با برخی از منتفذان وابسته به حکومت که قصد تصرف پاره ای از بناها را داشتند به مبارزه برخاست و بسیاری از اثار تاریخی و اسلامی زادگاه خود را بدین یان از دستبرد و تخریب نابکاران زمانه محفوظ داشت . حسن نراقی از پایه گذاران واحد انجمن اثار ملی کاشان و از بنیانگذاران موزه تاریخی ان در باغ شاه فین است . او در 24 دی ماه 1368 در زاد روزش درگذشت و در مسجد اقا بزرگ کاشان به خاک سپرده شد .

باغ فین کاشان

باغ فین کاشان:

 از این جهت باید مورد توجه قرار گیرد که نمونه قابل تحسین از باغ های ایرانی در ان جمع شده است این باغ نماینده سلسله از تضاد های برجسته بین زمین های لم یزرع خارج باغ و سرسبزی و خرمی وشادابی داخل ان می باشد.طرح باغ فین طرح قالیهای ایرانی را به خاطرشخص می اورد زیرا کلیه عوامل یعنی نهرهای متعدد ,درختان میوه ,گل ها و کوشکها در وسط هر دو دیده می شود . یکی از مهمترین وجه تمایز باغ فین و سایر باغ های ایرانی نحوه ابرسانی ان است .ظرافت و مهارت در این سیستم به گونه ای است که بدون استفاده از هیچ نیروی خاصی وتنها با استفاده از اختلاف ارتفاع سطح ده ها فواره اب با جهش یکسان در طول شبانه روز در جوی ها فوران داشته و هیچ گونه افت فشاری در ان دیده نمی شود .در این سیستم با استفاده از لوله های تنبوشه سفالی به فواصل مساوی و معین فواره ها را تعبیه و اب را در محورهای عمود بر هم دور تا دور بنا به گردش در می اورده اند .طراحی این سیستم را به غیاث الدین جمشید کاشانی یا شیخ بهائی نسبت می دهند.یکی دیگر از وجوه تمایز باغ با سایر باغ های ایرانی نوعدرختان کشت شده در ان است درختان کهنسالی که مخصوص این منطقه می باشند و در جای دیگر از این درختان استفاده نمی شود (درختان سرو فینی ). معماری کوشک وسط این باغ با معماری بعضی از کوشکهای دیگر متفاوت است نقشه هایی که کلا در مورد کوشک ها به کار گرفته میشود چهار گوش یا هشت گوش است که در کوشک ها یا عمارت وسط باغ دارای پلان چهارگوش است . این باغ به لحاظ نحوه ابرسانی نوع درختان و چشمه جوشان سلیمانیه, قابل مقایسه با هیچکدام از باغ ها نیست و باید گفت تنها باغ تاریخی سنتی ایران است که با قدمت بیش از 400 سال تاکنون زنده و پابرجا است . از دیگر وجوه تمایز باغ وقایع سیاسی و اجتماعی بزرگی است که در ان به وقوع پیوسته است :کشته شدن امیرکبیرو غسل در شتر گلوی صفویه ,کشته شدن اقا خضرای نهاوندی به دستور شاه عباس  و تاج گزاری شاه اسماعیل اول و شاه عباس دوم صفوی .

1. عمارت سردرو و برج و بارو :باغ فین با مساحت 23700 متر مربع دارای حصار و برج و باروی محکمی است که از زمان احداث(صفوی ) تا کنون پا برجاست .ورودی اصلی باغ دارای عمارت سردر بزرگی است که متناسب با وسعت باغ دارای شکوه وجلال خاصی است که در منتها علیه شمال باغ و در راستا و انتهای خیابان باغ فین واقع گردیده است در باغ ها طراحی ماهرانه و متناسب بوده اند مانند مدارس که دارای فضاهای مانند جلو خان, پیش طاق ,در گاه و دالان بوده است با عبور از درب به فضای هشتی با سقف اجری و تزیینات کاشی وارد می شویم بنای اصلی عمارت ورودی در عصر صفویه ساخته شده است لکن به مرور زمان در عهد قاجاریه حکمرانی احتشام سلطنه تغییرات اساسی در ان صورت گرفته است به طور کلی بنای سردر با پایه های از اجر با بر روی پی  مستحکمی از قلوه سنگ و ملات ماسه و اهک قرار گرفته مشتمل بر دو طبقه فوقانی و تحتانی است که طبقه اول انرا هشتی ورودی, اتاق های جانبی و دالان ورودی به باغو طبقه دوم انرا بالا خانه بزرگ و زیبایی تشکیل می دهد که با دربهای مشبک عالی تزیین یافته است . دیوارهای جنوبی شرقی ,غربی و شمالی باغ از کف تا ارتفاع 2 متر با سنگ کرسی چینی شده وروی ان تا ارتفاع 4 تا 6 متر با گل ساخته شده است در انتهای دو طرف دیوار جنوبی 2 برج و بطور کلی به چهار طرف در مجموع هفت برج متصل است

2. شتر گلوی شاه عباس (صفوی):عمارت کوشک که بنایی برونگرا بوده عموما در وسط یا بخشی از بالای باغ قرار دارد که پیرامون ان فضایی باز و سبز معمولا دارای چهار نما طراحی شده است . در باغ فین شتر گلوی شاه عباسی در لابلای درختان کهنسال در خیابان روبری ان قرار دارد که قدمتش از بناهای دیگر باغ بیشتر است و دسترسی به ان از 4 طرف امکان پذیراست. این بنا بعنوان مرکز محورهای اصلی باغ از جنوب با : بنای خلوت کریمخانی و اتاق شاه نشین .از شمال با: بنای سردر ورودی .از مشرق با :بنای کتابخانه و حمام و از غرب با :موزه ارتباط دارد.  بر روی این بنا که از خشت و اجر ساخته شده عمارت کلاه فرنگی قرار داشته که دروسط و برروی بام شتر گلو ساخته شده بود و دیگر اثری از ان نیست . باید گفت احتمالا در زلزله سال(1192 ه.ق )بکلی تخریب شده است و بنظر می رسد در دوان قاجار با ترکیب و مصالح جدید تجدید بنا شده است . سرانجام این کلاه فرنگی به دست یاغیان محلی بکلی تخریب شده و تاکنون بازسازی نگردیده است . زیبایی این بنا علاوه بر وجود نهر و حوض اب تزیینات و نقاشیهای ان است (اب و رنگ دوره صفوی )که مجالس نقاشی شده شامل دورنگار شکارگاه , تصاویری از شاهزادگان و ازاره های مرمری می باشد این صفه در زمان ساخت دارای 4 طبقه بوده است  

3. شتر گلوی فتحعلی شاه (قاجاریه)

فتحعلی شاه به دلیل وابستگی به باغ فین به حاج حسن خان صدراعظم (سرپرست حوزه حکمرانی کاشان ) دستور داد که باغ فین را به بهترین وجه تعمیر و تزیین کند. در این راستا علاوه بر تمامی کف و ازاره و نماسازی کف ودیوارها و اطراف عمارت ها و خیابان های باغ و حمام بزرگ و کوچک .صفه نو بنیادی بنام شتر گلو در سمت جنوب غربی باغ احداث کرد که به شکل چهار طاقی  و صفه سرپوشیده و شاه نشین دارای حوض خانه ای است که از هر طرف ان اب سرازیر و بوسیله جدول های کاشیکاری شده به اطراف باغ هدایت می شود . اصل بنا که از خشت واجر ساخته شده بر روی ستون های قطور خشتی احداث شده که پی انرا با قلوه سنگ و ماسه و اهک و ساروج پر کرده اند.در بالای بام ان بادگیری جهت خنک نمودن هوای حوض خانه ساخته شده است .علاوه بر طاق نماها و طاقچه های کوچک و بزرگ قرینه در بنا نقاشی و کتیبه های زیبا سقف و بدنه انرا پوشانده است. پایه های قطور و استفاده از قوس های پنج و هفت و تخت بنا را از خطر نابودی رها نیده است .

4. حمام سلطنتی (حمام بزرگ باغ)

در زمان صفویه ساخته شده است و دارای ساختمان و معماری جالبی است .این حمام همزمان با احداث بنای اولیه باغ  در عهد شاه عباس ساخته شده است .از درگاه بوسیله 4 پله به اولین صفه رختکن می رسیم که دارای سکویی به ارتفاع 5 متر است .صحن اصلی گرمابهبه طول 4*7 متر استو سقف گنبدی و اجری ان روی چهار ستون مرمر هشت گوش زیبا و خوش تراش بنا شده است .در صحن حمام خزینه اب گرم در جبهه مقابل درگاه ورودی صحن و دو صفحه کوچک در دو طرف ان برای خلوت حمام ساخته اند در طرف دیگر صحن بررگ حمام حوض مستطیلی 5* 6متراز اب سرد و بعلاوه حوض دیگر برای اب گرم و ملایم در میان ستون ها احداث گردیده است.

5. حمام خدمه(حمام کوچک باغ)کمیپایین تر از ساختمان حمام بزرگ در دیواره های داخلی باغ فرورفتگی دیگری که ورودی حمام است به چشم می خورد . بعد از هشتی کوچک که دارای سقف کوتاه است به دالانی میرسیم که به سربینه ختم می شود .سربینه حمام به شکل8 ضلعی غیر منتظم است که پوشش ان گنبدی و در وسط سقف نور گیری مدور دارد .در مجاورت دیواره ها سکوهایی برای نشستن و قرار دادن وسایل ساخته  شده است .علاوه بر خزینه در گوشه ای از گرم خانه حوض کوچک مرمرینی جهت دسترسی به اب ولرم و شست و شوی بدن قرار دارد (محل قتل امیر کبیر)

از نکات مورد اهمییت در حمام ابرسانی و حرکت اب در حمام است که چگونه اب تمیز را در جوار دیوارها مسیر داده اند تا به فضای مورد نظر برسد. در بعضی از مسیر ها به حجم های نظیر یک طاقچه گود می رسد که ان نیز در مسیر ضخامت دیوار تعبیه شده که مقداری اب در فضاها جمع شده که می توان از ان استفاده کرد.

6. اتاق شاه نشین و خلوت کریمخانیدرراستای ساختمان صفه شتر گلوی فتحعلی شاه یکسری اتاق متصل به هم ساخته شده است که در وسط ان و در مقابل حوض جوش اتاق بزرگی با رسمی بندی ها و یزدی بندی ها نقاشی شده و طاق نماها و طاقچه های قرینه بنا گردیده که به اتاق شاه نشین معروف است در همین اتاق و بنای مجاور ان بود که امیرکبیر به مدت 40 روز در ان زندانی گردید .در مقابل همین بنای شتر گلوی صفوی و حوض جوش و در همین بخش از باغ یک سری بنا وجود دارد که همگی بنام خلوت کریمخانی معروف است عمارت اندرونی و خلوت کریمخانی که به دستور کریم خانه زند ساخته شده شامل یک حیاط مرکزی کوچک است که از چهار طرف اتاق ها و ایوانهای تو در تو ان را فرا گرفته است و دارای یک در جداگانه که ساکنان ان به راحتی و دور از چشم افراد نامحرم که به مناسبتهای حرفه ای و برای دیدن صاحبخانه به باغ رفت و امد داشتند بتوانند زندگی کنند.